آزمون يکى از وسايل اندازه‌گيرى فعاليت‌هاى آموزشى و پيشرفت تحصيلى شاگردان است. آزمون پیشرفت تحصیلی نوعی آزمون توانایی است که برای سنجش و ارزیابی میزان دانش، اطلاعات، معلومات و مهارت‌های یک دانش‌آموز ساخته شده است و نشان می‌دهد فرد تا لحظه‌ی اجرای آزمون قادر به انجام چه کارها و ارائه‌ی چه اطلاعاتی است. برگزاری یک آزمون هم برای آزمون‌دهنده و هم آزمون گیرنده از اهمیت بالایی برخوردار است. آزمون‌دهنده به میزان آموخته‌ها و سطح آموزشی خود و نکات ضعف و قوت خویش پی می‌برد و آموزش‌دهنده نیز با بررسی جواب‌های آزمون به نحوه‌ی آموزش خود، نقاط ضعف و قوت نحوه‌ی تدریس و همچنین به میزان توانایی‌های دانش‌آموزان خود پی می‌برد و در صورت نیاز دست به تغییرات مهمی می‌زند.
آزمون استاندارد یا آزمون استاندارد شده به امتحانی گفته می‌شود که کیفیت سوالات، نحوهٔ برگزاری و چگونگی نمره‌دهی در یک قالب ثابت، نامتناقض و به عبارتی استاندارد باشد. معمولا در مدارس آزمون های استاندارد بکار گرفته نمی شود اما رعایت برخی نکات و دستورالعمل می توالند به طراحان آزمون های پیشرفت تحصیلی کمک کند تا آزمون هایی در حد استاندارد و خالی از اشکال تهیه کنند. در این مقاله به مهمترین نکات تهیه آزمون های پیشرفت تحصیلی اشاره می شود.
1- سوالات امتحانی باید میزان تحقق اهداف آموزشی را ارزیابی کند .
2- سوال باید موضوع مهمی را مورد سنجش قرار دهد .
3- طراحی سوالات بر اساس بارم بندی و بودجه بندی کتاب درسی صورت پذیرد.
4- سوالات از ساده به مشکل تنظیم شود.
5- از انواع سوالات استفاده شود و سئوالات باید بر اساس نوع و به ترتیب ( صحیح-غلط، چند گزینه ای، جورکردنی، کامل کردنی، کوتاه پاسخ، گسترده پاسخ )دسته بندی شوند،
6- راهنما و دستور العمل هر نوع سوال( صحیح-غلط، چندگزینه ای و . . . ) جداگانه نوشته شود.
7- نمره هر سوال متناسب با پاسخ درست آن سوال باشد.
8- سوالات با عباراتی کوتاه، دقیق، ساده و واضح طرح شوند.
9- از دادن سوالات اختیاری خودداری شود.
10- فضای کافی و مناسب برای پاسخ سوالات در نظر گرفته شود.
11- مجموع نمرات سوالات با نمره اختصاص یافته به ورقه مطابقت داشته باشد.
12- متن سوالات از غلط املایی محفوظ باشد.
13- از نشانه ها و نقطه گذاری ها و رسم الخط صحیح استفاده شود. مثل علامت سوال، ویرگول، تعجب، پرانتز،خط تیره
14- نکات دستوری و بکار بردن ارکان صحیح جمله مورد توجه قرار گیرد.
15- زمان آزمون بر اساس نوع و تعداد سوالات، سطح دشواری سوالات، شرایط سنی یادگیرندگان اختصاص داده شود .
16- سقف حداقل و حداکثر تعداد سوالات امتحانی با توجه به نوع درس، حجم و اهمیت محتوا، سطوح یادگیری ، نوع سوال، زمان پاسخ به سوالات و شرایط سنی دانش آموزان تعین گردد ( حداقل تعداد 12 و حداکثر 25 سوال پیشنهاد می شود ).
17- در سربرگ آزمون، نام درس، پایه تحصیلی، تعداد صفحه های آزمون، تعداد سوالات و مدت پاسخ گویی نوشته شود.
18- در انتهای برگه سوالات، نام و نام خانوادگی طراح سوال نوشته شود.
19- در صورت به کار بردن کلمات منفی در متن سوال،کلمات منفی با علامت زیر خط و یا حروف بزرگتر مشخص گردند .
20- از به کار بردن کلمات منفی در منفی پرهیز شود .
21- در طراحی سوال، سطوح مختلف یادگیری و ارزشیابی ( آسان، متوسط پایین، متوسط بالا، دشوار ) مد نظر قرار گیرد .
22- سوالاتی که دانش آموز برای پاسخ گویی به آن به ابزار و وسایل خاصی نیاز دارد باید توسط طراح آن مشخص گردد.
23- سوال ها مستقل از یک دیگر طرح شوند تا جواب دادن به یک سوال ، شرط پاسخ به سوال های دیگر آزمون نباشد.
24- سوالات چند قسمتی به گونه ای طراحی شوند که عدم پاسخ به یک قسمت باعث محرومیت از سایر قسمت ها نشود.
25- در طراحی سوالاتی که مبتنی بر عقاید و نظر شخصی است ، از دانش آموز خواسته شود تا دلایل خود را عنوان کند .
26- عبارتی از سوال ،راهنمای پاسخ صحیح برای همان سوال، یا دیگر سوالات نباشد .
27- اگر سوالات بیش از یک صفحه باشد ، صفحات شماره گذاری شده و در پایان صفحه عبارت (بقیه در صفحه .... ) درج گردد.
28- در سوال، بیش از یک جای خالی گنجانده نشود و جای خالی در وسط یا آخر جمله باشد.
29- در سوالات چند گزینه ای از گزینه هیچ کدام و یا همه موارد خودداری شود.
30- در سوالات صحیح-غلط، از بکار بردن واژگانی مانند «همه»، «بعضی‌وقت ها»، «غالباً»، «هرگز» و ... خودداری شود.
منوچهر حسین پور؛ کارشناس ارشد تکنولوژی آموزشی